Ik ben geruime tijd actief geweest in het cursorisch communicatie-onderricht. Eén van mijn favoriete oefeningen in de les over teksten schrijven: het fotobijschrift. Je knipt een willekeurige foto uit een krant, haalt het oorspronkelijke bijschrift weg (en dus de context) en je vraagt de cursisten om een passend fotobijschrift te bedenken.

De resultaten zijn soms hilarisch. De dorpswethouder die een peuterspeelzaal opent wordt een minister die het lint van een tentoonstelling doorknipt, de bouwopzichter die trots vertelt over een inmiddels al half voltooid gebouw wordt in het nieuwe fotobijschrift de wat sippe eigenaar van een pand dat door een wervelwind is getroffen. Dat soort werk. Leuk, en een tamelijk onschuldige creatieve oefening in het klaslokaal.

Inmiddels hebben we social media en kunnen we plaatjes en filmpjes te kust en te keur van internet halen. Een nieuw bijschrift bij een bestaande foto kan dan veel impact hebben. Vooral als de creatieve schrijver een al of niet verborgen agenda heeft.

Een voorbeeld, uit mijn eigen social media.
Deze foto van een vrachtschip, afgeladen met een menselijke mierenhoop. In mijn social media gepresenteerd als een schip dat in de Tweede Wereldoorlog vluchtelingen uit Europa naar Noord-Afrika bracht, met een tekst die opriep tot begrip voor vluchtelingen die in Europa hun heil zoeken. Ik begreep dat er ook een ander bijschrift bij de foto circuleerde – de foto moest namelijk illustreren hoe ongelooflijk veel illegale vluchtelingen juist nú Europa binnenkomen. Beide lezingen zijn onjuist: het schip Vlora vervoerde in 1991 een grote hoeveelheid mensen uit Albanië naar Bari in Italië.

Een ander voorbeeld.
In 2009 won het cricketteam van Pakistan het ICC World Twenty20-toernooi. Een belangrijk internationaal toernooi, vinden cricketliefhebbers. Het is dan ook geen wonder dat de cricketfans onder de Pakistaanse gemeenschap in Londen een feestje bouwden, pal voor het ondergrondse-station Tooting Broadway. De beelden van de opgetogen cricketfans gaan nu, ruim zes jaar later, via social media de wereld over, met het bijschrift  “moslims die ‘gisteren’ het succes van de aanslagen in Parijs vierden”. Niet dus. Integendeel.

De hoeveelheid creatieve-bijschriftbedenkers is véél groter dan deze twee voorbeelden uit mijn eigen social media. Het nare is: je kunt met een suggestief bijschrift veel onheil aanrichten. Zeker als het door hele volksstammen weer klakkeloos wordt gedeeld. Framing, in het kwadraat.

Opdracht: verzin een kort bijschrift bij de foto boven deze pagina. Zorg er voor dat íemand de schuld krijgt van de hier zichtbare wanorde. U zult merken: het is heel gemakkelijk.